Öncelikle şunu belirtmek isterim ki , inceleme gibi değil de bir belgesel tadında ,birşeyler öğrenebilmek için bu incelemeyi yapalım. Konu tabii evrim olunca incelemenin uzun olması gayet normal. O yüzden incelemeyi okurken inceleme gibi değil de bilgilendirici ,belgesel tadında bir yazı gibi okumanızı tavsiye ederim. O yüzden bunları dikkate alarak okuyunuz. Öncelikle evrim ile ilgili bir takım anahtar kelimeleri belirteyim. Bu anahtar sözcükler evrim ,gen, genom, adaptasyon, metilasyon, doğal seçilim, epigenetik, Luca, özgecilik ......
1. Evrim: En kısa tanımıyla evrim popülasyon içi gen ve özellik dağılımlarının nesiller içerisindeki değişimidir. Evrimsel süreçte değişen bireyler değil popülasyonlardır.Bireyler evrimleşmezler,gelişirler .(gelişim biyolojisi) Ancak bir türün tüm bireylerinin oluşturduğu popülasyonlar ,her bir nesilde bir önceki nesle göre daha farklı özellik dağılımlarına sahip olacaktır.İşte bu evrimdir.
2.Gen: Genler , hücrelerin ve dolayısıyla da canlıların kalıtsal karekterlerinden ,yaşamları için gerekli olan proteinlerin ,enzimlerin diğer makro mikro moleküllerin kodlarını taşıyan , kromozom üzerinde lokalize olmuş ,değişik uzunlukta (kodladığı proteinin büyüklüğüne göre ) DNA sekanslarıdır.
3.Genom: Bir organizmanın genetik yönergelerinin bütünüdür. Her genom ait olduğu organizmayı yapılandırmak ve gelişmesini sağlamak için gereken bilginin tamamına sahiptir. Genomlardaki yönergeler DNA' dan oluşur. DNA'nın içinde canlının büyümesine, gelişmesine ve sağlığına rehberlik eden benzersiz bir kimyasal kod bulunur. Bu kod DNA'yı oluşturan 4 nükleotit bazın sıralaması ile belirlenir. Adenin, Sitozin, Guanin ve Timin...DNA çift sarmal biçiminde kıvrık bir yapıdadır.
***Gen kitabın bir sayfası ,kromozom kitabın yaprakları ,genom ise kitaplardır.
-Eğer genomumuzdaki 3.2 milyar harfi yazdırmaya kalksaydınız 61 m. uzunluğunda bir kitap kulesini doldururdunuz.
-500'er sayfalık telefon rehberinden 200 tane doldururdunuz.
-Okumanız yüzyıl alırdı. Günde bir harf okursanız tabii ki..
-Alacağınız çıktı 3000 km. olurdu.
***Genom canlıların temel yapı birimi niteliğindeki hücrelerde fizikokimyasal özelliklerin ortaya çıkmasını sağlayan (göz rengi,saç özellikleri, derinin şekli) genetik talimatlar olarakta tanımlanabilir.
4. Adaptasyon: Doğal seçilim yoluyla evrimleşen özelliklerin tamamına verilen isimdir.
5.Metilasyon: DNA'nın bir kimyasal değişimidir. Kalıtsal olup sonradan ilk dizi geri gelecek şekilde çıkartılabilir. Bu özelliği nedeniyle epigenetik koda aittir.DNA metilasyonu ,DNA'ya bir metil grubunun eklenmesidir.
6. Doğal seçilim: Fenotiplerdeki farklılıklardan dolayı ,yaşadığı ortama daha uyumlu olan canlıların hayatta kalabilmesi benzer şekilde uyumlu olmayanların elenerek yok olması demektir.
7.Epigenetik: DNA dizisindeki değişikliklerden kaynaklanmayan ama aynı zamanda ırsi olan , gen ifadesi değişikliklerini inceleyen bilim dalıdır.
8.Luca: Son evrensel ortak ata. Arkelerin atasıdır.
9. Özgecilik: Bireyin kendi esenliğini azaltırken ,diğer bireyin esenliğini arttıran davranışına işaret eder. Özgeci davranışlar en belirgin olarak ebeveynlik gibi akrabalık ilişkilerinde gözlemlenir.
Evrim ile ilgili önemli terimleri açıkladıktan sonra gelelim kitabımıza...New sicientist serisi kitaplar aslında derleme kitaplar. Bu konu ile ilgili bilim insanlarının görüşlerinden, makalelerinden derlenerek oluşturuluyor. Kitap 11 bölümden oluşuyor. Bu bölümler Darwin'in keşfi ,evrim nedir , Darwin ve DNA ,yaşam nasıl başladı ,doğanın en büyük icatları ,mitler ve yanlış anlaşılmalar ,derinlere inmek, evrimleşen sorular, özgecil davranışın evrimi, türlerin kökenine yeniden bir bakış ve evrimin geleceği.
Şimdi gelelim ayrı ayrı bölümleri kısa da olsa incelemeye...
1. Bölüm: Darwin'in keşfi :
Bu bölümde Darwin'in evrim kuramını nasıl oluşturdu, hangi fikirler üzerine oluşturdu, Wallace'a haksızlık mı edildi ve bu şaşırtıcı ve aynı zamanda tabuları yıkıcı devrim , hıristiyan toplumu için ne kadar şaşırtıcıydı bunun gibi sorulara yanıtlar buluyorsunuz. Örneğin dünyanın yaşı ile ilgili tartışmalar, kayalar ve fosillerin incelenmesi vb. araştırmalar. Ayrıca hayvan fosillerinin keşfide bir başka gerçekliği ortaya çıkardı. George Cuvier'in ayrıntılı anatomik araştırması , mamut gibi yaratıkların günümüzde canlı olan hiçbir şeye benzemediğini ve soylarının tükenmiş olduğunu kesin bir şekilde ortaya koydu. Yine bu bölümde Darwin'in Türlerin Kökeninin nasıl yazdığını açıklanmaktadır. Kitap yayımlandıktan sonra çok tartışma konusu oldu ve hatta alay konusu oldu. Tabii özellikle yaratılışçı görüşe göre bunlar asla kabul edilemez şeylerdi.
"Kötü bir başlangıç yapmış olmasına rağmen Türlerin Kökeni , uluslararası bilim topluluğunu neredeyse tek başına evriminn bir gerçek olduğuna ikna etti."
Efsanevi 1860 tartışmasında gerçekte neler oldu bunu da kitapta ayrıntılı bir şekilde okuyabilirsiniz.
Türlerin kökeninin yazılışının 150. yılında New Scientist dergisinin Darwin ile yaptığı hayali bir röportajda gerçekten çok ilgi çekici. Şöyle bir soru soruyor New Scientist Darwin'e ...
Dünyayı değiştiren bir fikir bulmak nasıl bir duygu? Verilen yanıtta mükemmel...
-Bir cinayeti itiraf etmek gibi.
Bir başka ilginç soruda kendinizi ateist olarak tanımlar mısınız?
Burda da Darwin kendini bir ateist olarak değil agnostik (bilinemezci) olarak tanımlanıyor.
Bu yanıtlar Darwin'in internette toplanmış olan devasa mektuplarından alınmıştır.
2. Bölüm: Evrim tam olarak nedir? Bu sorunun yanıtı aranıyor. Örneğin zürafaların uzun boyunlarının nasıl evrimleştiğini açıklayan bölüm var. Bunu da ilgi ile okuyacağınızı düşünüyorum. Bilinenin aksine yüksek ağaçlardaki yaprakları yiyebilmek için boyunlarının evrimleştiğini iddia eden görüşün doğru olmadığını açıklıyor.
3. Bölüm : Darwin ve DNA
Bu bölümde 20. yüzyılda evrimin DNA ile ilgili yeni keşifleri genetik, kalıtım bunlardan bahsediliyor. Gregor Mendel'in çalışmaları ve yaşamından bölümler var. DNA'nın keşfi ,sarmal yapısı ,gen nedir sorularına yanıtlar ve resimli açıklamalar var.
4. Bölüm: Yaşam nasıl başladı ? İlgi çekici bir bölüm, yaşamın nasıl başladığına dair soruya yanıt aranıyor.
"Evrim üzerinde çalışacağı bir şeylere ihtiyaç duyar , ancak Dünya oluşumundan sonra milyonlarca yıl boyunca , cehennem benzeri koşulların hüküm sürdüğü cansız bir yer oldu.Daha sonra 3.8 milyar yıl önce, yüzey soğuduktan sonra ve okyanuslar oluştuktan sonra muhteşem bir şey oldu. Dünya'nın ilkel kimyasallarından kendini çoğaltabilen bir varlık ortaya çıktı. Yaşam doğmuştu."
Ve son evrensel ortak ata veya Luca. Luca yaklaşık 4 milyar yıl önce yaşadı ; karıncayiyenlerden zebralara her bir canlı bireyin doğrudan atası olan minik, kırılgan bir yaşam formuydu.
Yaşamın kökeni hakkında elimizdeki en iyi kuram olan RNA dünyası hipotezi , genetik kodun RNA moleküllerinden ilkel bir çorbada doğduğunu ,daha sonra bunun DNA'ya ve ilk hücrelere yol açtığını söyler. Hatta tüm yaşam biçimleri bu değişimi geçirmemiştir., bazı virüsler hala RNA bazlıdır. Peki RNA nasıl meydana geldi? Burda da Miller ve Urey deneyinden bahsedilmiştir. Dünyadaki en eski yaşam izlerinden özellike Batı Avustralya'da 3.43 milyar yaşında yuvarlak, uzun ve boş tüp şeklinde bakterilerin bulunuşu ,bize yaşamın nasıl başladığı ile ilgili önemli ipuçları vermiştir.
Sayfa 88'de verilen yaşamı yaratmanın 4 adımlı resmi bize yaşamın nasıl oluştuğunu açıklar. Ve tabii ki Darwin'in oluşturduğu ilk yaşam ağacı. Ağaç kavramı Dünya'daki yaşamın tarihini anlamak için birleştirici bir ilkedir.
5. Bölüm: Doğanın en büyük icatları. Burada çok hücrelilik , gözün evrimi https://1000kitap.com/gonderi/143045419, beynin evrimi ,dilin evrimi fotosentez, seks , ölüm, parazitlilik simbiyoz bunun gibi kavramlar açıklanıyor.
6. Bölüm: Evrim ile ilgili yanlış bilinenler ve mitler bu bölümde açıklanmış.
7. Bölüm: Evrim konusunda derinlere inmek gerektiğini, yeni türlerin nasıl oluştuğunu bu bölümde açıklanmış.
8. Bölüm: Evrimleşen sorulara yanıt aranıyor bu bölümde. Örneğin termodinamik , yakınsak evrim gibi kavramlar açıklanıyor. Ve epigenetiğin evrimdeki rolü...
9. Bölüm: Özgecil davranışın evrimi.
10. Bölüm: 21. yüzyıl için Türlerin Kökeni
11. Bölüm: Evrimin geleceği ne olacak ya da bir güncelleme gerekli mi, bu soruya yanıt aranıyor. Burada bilim insanlarının kısa görüşlerine yer verilmiş.
Kitap yukarıda kısaca açıklamaya çalıştığım bölümleri açıklayan derleme bir kitap. New scientis'in bu konuda yaptığı kitaplar gerçekten ilgi çekici ve bir başvuru kaynağı gibi. Evrim ile size bir fikir verebilir ama evrim konusu ileri okumaları gerektiren bir alan. Bu konuda da sizlere rehber olması açısından bazı kitaplar tavsiye etmek istiyorum.
1. Ataların Hikayesi :Richard Dawkins
2. İnsanın evrimi :Josef Reischholf
3. Herkes için evrim:David Sloan Wilson
4.Evrimsel analiz :Scott Freeman
5. Neandertall :Dimitri Papagianni
6.Gen Bencildir :Richard Dawkins
7. Türlerin Kökeni :Darwin
8.Tüfek,Mikrop ve Çelik:Jared Dıamond
9. Evrim :Prof. Dr. Ali Demirsoy
10.Evrim bir fikrin zaferi:Carl Zimmer
11.Evrim kuramı ve mekanizmaları: Çağrı Mert Bakırcı
12. Modern İnsanın kökeni :Roger Lewin
Ayrıca dünyanın oluşumu ve evrim ile ilgili şu iki belgeseli de izlemenizi tavsiye ederim.
https://www.youtube.com/watch?v=nZB54jcADPY
https://www.youtube.com/watch?v=ql-umjxLkJM
Tabii ki daha çok eklenebilir bu kitaplara ama bu konuda bence okunması gereken kitaplardan önemli olanları bunlardır. Sonuç olarak evrim gerçekten çok önemli bir konu , bu konuda incelemesini yaptığım bu kitap önemli bilgiler içeriyor. New Scientist bu konuda üstüne düşeni fazlasıyla yapmış .Bilim meraklıların zevkle okuyabilecekleri başvuru niteliğinde bir kitap. İyi okumalar....
İsmail
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder